Het meten van duurzaamheid

Bij het ontwikkelen van duurzame productverpakkingscombinaties loop je vaak tegen vragen als:

Welke van deze twee verpakkingsmaterialen is duurzamer?
Hoe duurzaam ben ik met deze productverpakkingscombinatie ten opzichte van mijn concurrent?
Hoe bepaal ik of ik met deze productverpakkingscombinatie mijn doelstelling van bijvoorbeeld 10% CO_2-reductie ga halen?

Hoe verpak je duurzaam?

Bij het beantwoorden van dit soort vragen wil je de duurzaamheid kunnen inschatten of meten. Dat gebeurt vaak met een Levenscyclusanalyse (LCA). Hierbij wordt de milieubelasting bepaald van de productverpakkingscombinatie vanaf grondstofwinning, via productie en gebruik, tot aan de afvalfase. Er wordt dan gekeken naar energiegebruik, materiaalgebruik, afvalstromen en emissies naar het milieu. De milieubelasting wordt meestal uitgedrukt in CO₂-waarden, maar kan ook worden uitgedrukt in watergebruik, toxiciteit of andere eco-indicatoren.

Er zijn veel tools beschikbaar om LCA’s uit te voeren en er zijn veel adviesbureaus die hierbij diensten aanbieden. Het maken van een LCA vraagt specialistische kennis en de verschillende tools hebben specifieke aandachtspunten. Daarom heeft het KIDV een korte beschrijving gemaakt van een aantal belangrijke tools en van zaken waar je bij het maken van een LCA op moet letten. Je vindt dit hieronder bij ‘Meer informatie’.

Meer informatie

Levenscyclusanalyse (LCA)
Een levenscyclusanalyse (LCA) wordt gebruikt om de milieu-impact te analyseren van een product, bijvoorbeeld een telefoon, of van een product-verpakkingscombinatie, bijvoorbeeld soep in een zak. Bij verpakkingen kun je deze analyse gebruiken om binnen dezelfde context alternatieve product-verpakkingscombinaties met elkaar te vergelijken. Een LCA kan ook worden gebruikt door beleidmakers om de consequenties van beleidsmaatregelen voor het milieu te analyseren.

In een LCA wordt de milieu-impact bepaald van elk proces dat plaatsvindt om de product-verpakkingscombinatie te maken, dus van alle stappen in de levenscyclus. Een stap is bijvoorbeeld het transport van de ene fabriek naar de andere, of het produceren van de grondstof. Omdat het ondoenlijk is om van elk van die processen zelf de data te verzamelen, zijn er databases waaruit de gegevens van de deelprocessen kunnen worden gehaald.

Voor het opstellen van een LCA is een ISO-standaard beschikbaar (ISO serie 14040). Een LCA wordt opgebouwd in een aantal stappen. Als eerste worden het doel en de reikwijdte bepaald. De tweede stap is de inventarisatie, waarin de systeemgrenzen worden bepaald worden en de verschillende processen worden beschreven. Vervolgens wordt de milieu-impact van elk van de stappen bepaald aan de hand van een te kiezen analysemethode. In de laatste stap worden de resultaten geïnterpreteerd, de aannames geëvalueerd en worden conclusies getrokken.

Bij het lezen en interpreteren van de uitkomsten van een LCA is het dus belangrijk dat je weet welke systeemgrenzen zijn gekozen, hoe de processen zijn beschreven, welke database is gebruikt, welke analysemethode is toegepast en welke aannames zijn gedaan. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk om productverpakkingscombinaties uit verschillende LCA’s met elkaar te vergelijken zonder je deze uitgangspunten met elkaar hebt vergeleken. Zelf een complete LCA maken is niet eenvoudig. Er zijn diverse gespecialiseerde bureaus die dat goed kunnen.

Vereenvoudigde LCA's

Er zijn ook vereenvoudigde tools waarbij er geen volledige LCA wordt gemaakt, maar waarbij je wel een gevoel kunt krijgen voor de milieu-impact van bijvoorbeeld een specifiek deel van de levenscyclus van de verpakking. Sommige bedrijven gebruiken dergelijke tools om verpakkingen onderling met elkaar te vergelijken. Dat gebeurt meestal door een lijst met alle gebruikte verpakkingsmaterialen te maken, inclusief het materiaalgewicht per producteenheid. Als er meerlaagse materialen worden gebruikt, worden de verschillende lagen als aparte materialen toegevoegd. Van deze materialen wordt met behulp van een database, zoals bijvoorbeeld Ecoinvent, bepaald wat de milieubelasting is in eco-punten en/of CO_2-equivalent waarden. In sommige gevallen kan er een grove indicatie worden meegenomen van de invloed van recycling en het gebruik van gerecyclede materialen. Er is ook een gratis app ontwikkeld door de TU-Delft, Idemat, waarmee deze waarden kunnen worden bepaald. In deze database staan echter nog maar een beperkt aantal verpakkingsmaterialen.

Tools als deze bieden de mogelijkheid om verpakkingen op een relatief eenvoudige manier onderling met elkaar te vergelijken. Je moet er wel rekening mee houden dat je op deze manier alleen maar kijkt naar de milieubelasting van de materialen. Invloeden op productgebruik en afvalscheiding worden niet in de berekeningen meegenomen, terwijl dit een aanzienlijke invloed kan hebben op de totale milieubelasting.

Dit is de reden dat deze tools soms in combinatie met een volledige LCA worden gebruikt. Een volledige LCA kan voor een productgroep worden gedaan, waarbij de belangrijkste duurzaamheidsfactoren worden bepaald en waarmee de bandbreedte kan worden bepaald voor het effect dat de verpakkingskeuze heeft op de milieubelasting van de totale productverpakkingscombinatie.

LCA-software en tools

Om je verder te helpen heeft het KIDV een lijst opgesteld – die zeker niet uitputtend is – van LCA-software, online tools en van een behulpzaam boek.

Gratis software

KIDV Sustainable Packaging Compass: een vereenvoudigde LCA waarmee bedrijven de duurzaamheid van een verpakking kunnen bepalen aan de hand van drie pijlers (recyclebaarheid, circulariteit en milieu-impact). Daarnaast is het mogelijk om de huidige product-verpakkingscombinatie te vergelijken met andere alternatieven.
Ecolizer: van de Belgische organisatie OVAM geeft voor een groot aantal materialen de milieu impact weer.
Idemat: een tool waarmee ontworpers materialen en processen kunnen vergelijken op basis van hun milieu-impact. Met de IdematLightLCA app kan je een eenvoudige LCA-berekening uitvoeren.

Betaalde software

SimaPro: het LCA softwarepakket van onderzoeksbureau PRé.
GaBi: het LCA softwarepakket van Thinkstep, dat zich op diverse doelgroepen.
Umberto: van het Duitse ifu Institut für Umweltinformatik, richt zich op engineering.
EcoChain: een LCA tool waarbij het mogelijk is om, naast de bestaande database, data van anderen (bijvoorbeeld leveranciers) in te vullen en dit ook door hen zelf te laten doen.
InstantLCA: softwarepakket van Intertek dat zich onder andere richt op verpakkingen.
Piqet: een online LCA tool gericht op verpakkingen.
PackageSmart: een vereenvoudigde tool gericht op verpakken.
Dassault Systèmes: een LCA-tool dat gebruik maakt van zogenoemde ‘virtual twin experiences’, oftewel computermodellen en simulaties om producten en ontwerpen virtueel te testen. Zo kun je in een ideefase al rekening houden met de milieu-impact.

A quick reference guide to LCA data and ecobased materials selection. Dit is een boek van de TU Delft wat behulpzaam is voor ontwerpers om een inschatting te maken van de milieudruk van verschillende materialen. Daarbij wordt steeds de relatie gelegd wordt met de eigenschappen van de materialen, zoals sterkte en stijfheid.

Voorbeeld

LCA koffie systemen
Op de website van het KIDV zijn een aantal LCA’s te vinden. Om een indruk te krijgen van het nut van een LCA, kun je het rapport “LCA of coffee consumption: comparison of single-serve coffee and bulk coffee brewing” bekijken. In dit rapport worden de resultaten beschreven van een LCA van de systemen single-serve koffie en filterkoffie. In de LCA is gekeken welke van de twee koffiesystemen de grootste milieu-impact heeft in de Verenigde Staten en Canada.